Кіші жүздің Ресей империясына қосылуы

Сабақтын мақсаты: Кіші жүздің Ресей империясының қол астына өтуінің себеп-салдарын анықтау, түсіну. Ресейдін мүддесін талдау.

Сабаққа шолу

Сенің меңгеретінің:

1. Қазақ даласының ресурстарын анықтайсың (табиғи жағдайлар, пайдалы қазбалар).
2. Ресейге қосылу себептерін талдайсың.
3. Ресей империясының қазақ жеріне мүддесін түсінесің.

Сенің білетінің:

1. 18 ғ. геосаяси жағдайдың ерекшеліктерін.
2. Қазақ хандығының  әлсіреу себептерін.

Сабақтың зерттеу сұрағы:

• Неліктен Ресей империясы қазақ хандығына қосылуды көздеді?

Сабақтың мазмұны:

1. Сабаққа бағыттау
2. Кіші жүздің Ресейге қосылуының себептері мен мақсаттары
3. Ресейдің Қазақстан жөніндегі жоспары (табиғи байлықтары)

№1 қосымша

Қазақстанның табиғат жағдайы мен табиғат ресурстары

Табиғат жағдайы. Табиғат жағдайы дегеніміз – табиғат күштері мен обьектілері, оның сапасы. Табиғат жағдайының өндірістік күштерді дамытуда, қоғамдық өмірде маңызы зор. Бірақ табиғат жағдайы шаруашылықта, адамның өндірістік жөне өндірістік емес іс-әрекеттерінде тікелей пайдаланылмайды.

Табиғат жағдайына-белгілі бір жердің шаруашылыққа әсер ету тұрғысынан алып жатқан аумағы, материктегі орны және көлемі, жер бедері, климаты мен су режимі, топырақ жамылғысы жатады.

Қазақстан аумағының көпшілік бөлігі жазық болғандықтан, егін шаруашылығын, өнеркәсіп орындарын, жол құрылыстарын салуға қолайлы. Жауын-шашын көп түсетін жаз айларында солтүстік аудандарда және оңтүстіктегі тау бөктерінде, сонымен қатар ірі өзендер аңғарларында егіншілікпен айналысқан тиімді. Республика аумағындағы мақта, қант қызылшасы, күріш сияқты ауыл шаруашылық дақылдарының пісіп жетілуіне қажетті жылу жеткілікті.

Табиғат ресурстары – бұл шаруашылықтың дамуына қажетті табиғи қор. Табиғат ресурстары шаруашылықты дамытуда тікелей қолданылады. Пайдалы қазбалар, жер, су, ауа, жел, топырақ, өсімдік және жануарлар дүниесі табиғат ресурстарын құрайды.

Табиғат ресурстары қоғамдық өндірістің энергетикалық және шикізат базасы болады.

Минералды ресурстар. Республикамыздағы минералды ресурстардың ерекшелігі – олар көбіне жер бетіне және бір-біріне жақын орналасқан. Сондықтан да минералды ресурстарды арзанашық әдіспен өндіріп, кешенді түрде пайдаланады.

Еліміз пайдалы қазбалардың аса бай қорына ие. Жер қойнауынан Менделеев кестесіндегі 109 элементтің 99-ы ашылып, оның 60-қа жуығы зертеліп, өндіріске таратылған. Еліміз дүниежүзі бойынша вольфрам қорынан бірінші, хромит, уран, фосфор кендерінен екінші, марганец қорынан үшінші, қорғасын мен молибденнен төртінші, темір бойынша сегізінші орында. Қазақстан мұнай мен газ қоры бойынша да көптеген елдерден алда тұр.

Жер ресурсы. Қазақстанның жер ресурсы орасан зор,оның жалпы көлемі 270,1 млн га-ны құрайды. Мұндағы жер көлемінің 82%-ы ауыл шаруашылығына жарамды жер. Оның жайылым мен шабындыққа жарамдысы – 190 млн га, ал жыртылған жер көлемі – 36млн га. Бірақ еліміздің рыноктық эканомикаға көшіуінің қиындықтарымен байланысты жыртылған жердің көлемі біртіндеп азаюда. Қазақстан дүниежүзі бойынша жыртылған жер көлемі жөнінен алтыншы орында, ал жайылым мен шабындықтан төртінші орында тұр. Республиканың әрбір тұрғынына 15га ауыл шаруашылығы жерінен (2%), Ресейде бұл көрсеткіш 0,87-га, Канадада 1,7-га, АҚШ-та 0,54-га, Жапонияда 0,03 га-ға тең.

Су ресурстары. Қазақстан су ресурсына онша бай емес және олар біркелкі таралмаған. Жалпы климаттық ерекшеліктерге байланысты су қоры өзгеріп отырады.Климат жағдайының құрғақтығына байланысты егістікті суландыру үшін өзен суының маңызы зор. Республикада су ауыл шаруашылығында (80%) егістік суаруға, өндірістік және коммуналдық қажеттіліктерге пайдаланылады. Елімізде ішкі су ресурсы 115,3 млрд м³-ты құрайды. Оның 60,4 млрд м³ су қоры республика аумағында, ал 54.9 млрд. м³ су қоры көршілес аумақтардан келеді. Су қорының жиналуы еліміздің географиялық жағдайымен тығыз байланысты. Қазақстан аумағындағы ішкі су қорының 62%-ы Оңтүстік Қазақстанға, 30%-ы Солт. Қазақстанға, қалғаны басқа аймақтарға тиесілі.

Қазақстанда жалпы саны 85 мыңға жуық өзен, 48 мыңнан астам көл бар. Көптеген өзендер сортаңдар мен құмдарға сіңіп, ізін жоғалтады. Көлдердің жалпы ауданы – 45 мың км², оның 94%-ның ауданы 1км²-ден аспайды. Балқаш, Зайсан, Алакөл, Теңіз, Сілеті теңізі, Сасықкөл, Құсмұрын, Марқакөл, т.б. ірі көлдерге жатады.

Елімізде 4 мыңнан астам тоған мен су қоймалары бар. Тоған мен су қоймаларындағы суларды жер суару үшін, электр энергиясын өндіру үшін, сондай-ақ өндірісте пайдаланады.

Биологиялық ресурстар. Қазақстан аумағы өсімдіктерінің алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Еліміздегі өсімдіктердің 5700-дей түрі кездеседі, оның 14%-ы тек Қазақстанға тән. Осы өсімдіктердің 279 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енген.

Республика аумағы орманға өте тапшы. Орман алқабы бар болғаны 13 млн. га. Бұл барлық аумақтың 4%-ын ғана құрайды. Қазақстан орманының басым бөлігі – Сексеуіл ағашы. Ол көбіне шөлді аумақтарда өседі. Қылқан жапырақты ормандар Тянь-Шань, Жонғар Алатауы, Алтай тауларында кездеседі.

Жануарлар дүниесінде сүтқоректілердің 155 түрі, құстардың 480 түрі, бауырмен жорғалаушылардың 49 түрі, балықтардың 150 түрі бар. Биологиялық ресурстардың ішіндегі негізгісі – балық ресурсы. Каспий теңізінен қымбат бағаланатын қызыл балықтың 90%-ы ауланады.

Қазақстанның табиғат ресурстарымен қамтамасыз етілуі өте жоғары және шаруашылықтың өзінің ресурсы негізінде дамытуға мүмкіндік зор.

http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1300001003